Astryk-Anastazy. Uczeń i przyjaciel św. Wojciecha, towarzysz i najbliższy współpracownik w jego akcji misyjnej w Czechach, Polsce i na Węgrzech. Jak imię (Ascheryk) wskazuje, z pochodzenia Niemiec (Bawarczyk), przez niektórych uczonych (Chaloupecký) mylnie uważany za Czecha i utożsamiany z Radłą, »piastunem« św. Wojciecha. Był A.-A. naprzód klerykiem w katedrze praskiej przy św. Wojciechu, któremu prawdopodobnie towarzyszył w latach 990/1 do Rzymu, gdzie wstąpił do klasztoru benedyktyńskiego św. Aleksego na Awentynie. Gdy po powrocie stamtąd (992) św. Wojciech założył w Brzewnowie pod Pragą klasztor pod wezwaniem św. Benedykta i Aleksego, obsadził go mnichami z Awentynu i pierwszym opatem ustanowił A.-A. Po wymordowaniu rodziny św. Wojciecha (Sławnikowiców) w Libicach, mnisi brzewnowscy wraz z A.-A. schronili się do Polski, gdzie św. Wojciech założył dla nich klasztor i przełożył nad nim A.-A. Miejsce założenia tego klasztoru jest sporne z tego powodu, że w rękopisie Passio S. Adalberti, zawierającym wiadomość o tem, jest ta nazwa przekręcona: ad mestris, w czem jedni uczeni (Giesebrecht, Kaindl) dopatrywali się Międzyrzecza, drudzy (Wojciechowski) Trzemeszna, jeszcze inni (Zakrzewski) wskazywali na opactwo P. M. i św. Aleksego w Łęczycy, lub nawet (jak ostatnio Chaloupecký) przenosili to miejsce na Węgry (kl. św. Marcina), zaprzeczając wogóle pobytu A.-A. w Polsce po opuszczeniu Czech, przeciw czemu jednak świadczy wyraźna wzmianka w Passio S. Adalberti. W każdym razie A.-A. do Prus z mistrzem swym nie poszedł, a i w Polsce niedługo już zabawił. W kwietniu 1001 widzimy go we Włoszech w otoczeniu cesarza Ottona III, w towarzystwie św. Romualda i innych eremitów; świadczy wówczas na dokumencie cesarskim jako »opat klasztoru P. M. w prowincji słowiańskiej«, tj. najprawdopodobniej polskiej. Pobyt jego we Włoszech pozostawał niewątpliwie w związku ze sprawą uzyskania od cesarza i papieża koron królewskich dla Bolesława Chrobrego i Stefana węgierskiego, między którymi była wówczas rywalizacja i nieprzyjaźń. Niejasną i zagadkową jest rola, jaką w tej sprawie odegrał A.-A., który – jak wiadomo – wyjednał tę koronę tylko dla Stefana, podczas gdy starania Bolesława doznały niepowodzenia. W każdym razie A.-A. już do Polski nie wrócił. Udał się do Węgier, gdzie już w r. 1002 został opatem klasztoru św. Marcina na Panońskiej Górze, założonego jeszcze przez Gejzę, a teraz przez króla Stefana ostatecznie urządzonego. Niebawem już jednak postępuje na arcybiskupstwo ostrzyhomskie. Kiedy się to stało, nie jest dokładnie wiadomem, w każdym razie w r. 1007 bawi A.-A. na synodzie frankfurckim jako arcybiskup węgierski, z czego by wynikało, że Słowacja, na którą to arcybiskupstwo się rozciągało, należała już wówczas do Węgier (Hrušovský). W tym też charakterze występuje w r. 1012 w Bambergu, a jeszcze w latach 1028–30 jest wspomniany w źródłach. Data jednak śmierci, podana w Acta Sanctorum ord. S. Bened. pod dniem 12 XI 1036, nie jest pewna
Wojciechowski T., Astryk-Anastazy, opat trzemeszyński (Szkice hist. XI w., Lw. 1904, s. 61 n.); Kętrzyński St., Kilka uwag o opacie Astryku-Anastazym (Przegl. hist. I 2, s. 172 n.); X. Fijałek J., U grobu św. Wojciecha (Ateneum Pol. Lw. 1908 s. 16/17), daje świetną charakterystykę postaci; Zakrzewski St., Bolesław Chrobry Wielki, (Lw. 1925, s. 137 n.); Łodyński M., Węgry lennem Stolicy apostol. (Kwart. Hist. XXIV, s. 54 n.); Knauz F., Monumenta Strigonensia I 3–30; Karacsonyi, Szent István király élete (Budap. 1904); Chaloupecký V., Radla-Anastasius (Bratislava I 2, s. 210 n.); Hrušovský Fr., Boleslav Chrabrý a Slovensko (Sborník na počest’ J. Škultétyho, Turč. S. Martin 1933, s. 479). – Mon. Pol. Hist. 1150 (Passio S. Adalb.), 500 n. (Kronika węg. pol.), III 741 (Quedam Memorabilia). – Mon. Germ. Hist. SS. IV 547, 796, XI 232–4 (Vita maior S. Stephani i Hartwik), XVII 635, Dipl. II nr 396; Friedrich G., Cod. dipl. Boh. et Mor. I nr 35; Mabillon, Acta Sanctorum VI 1, 68).
Władysław Semkowicz